Home
page Documenti
per la Storia dei Paesi del Medio Volturno
MUSEO ALIFANO
DOCUMENTI PER LA STORIA DEI
PAESI DEL MEDIO VOLTURNO
II
DANTE MARROCCO
ARTI GRAFICHE ARIELLO
NAPOLI
1963
Questo documento, emanato da D. Pietro di Toledo
Viceré di Napoli, è custodito nel museo di Piedimonte, al n. 364 del vecchio
catalogo.
Fu sollecitato dal barone di Gioia, D. Gabriele
Barone Presidente della R. Camera Sommaria[1],
e dall’Università di Gioia. Chiedevano che ogni mercoledì, espositori e
compratori potessero commerciare colle prerogative solite a darsi nelle fiere.
Il Viceré, costatato che il mercoledì non si tenevano
mercati per 24 miglia intorno, concede che si faccia, e comunica
l’autorizzazione ai grandi ufficiali, ai baroni ed ai funzionari. Si Salvi ogni
diritto del governo e dei vicini.
Le 24 miglia devono interpretarsi riguardo alle
tortuose stridette, e non certo in linea d’aria, dato che Chiazzo a meno di 24
miglia in tal senso, ha un antico mercato di mercoledì.
Il decreto fu sottoscritto il 20 Luglio 1539.
Il mercato settimanale in Gioia manifesta
l’ascensione economica di quel territorio, ed il bisogno ormai sentito,
espresso nel decreto: “Ut ementes et vendentes parite presepe conveniant …”.
Gioia in Terra di Lavoro, era una terra formata di tanti piccoli nuclei di agricoltori
e pastori. Carattano, feudo dell’abate di S. Salvatore di Telese, apparteneva
praticamente a Piedimonte. La montagna e la pianura erano disabitate, e servivano
all’allevamento transumante, solo la striscia centrale collinare era abitata,
ed aveva una cittadinanza formante l’Università. Il castello – una vera
fortezza – quasi determina sulla sua rupe, la linea di demarcazione fra gli
abitati agricoli in basso e, in alto, la montagna pastorale.
È anzitutto questo commercio “interno” che spinge il
barone, altissimo funzionario nella capitale, e gli abitanti a chiedere il
mercato cogli annessi privilegi di fiera, ossia di esenzione di pedaggi ecc.
Certo, il commercio “interno” era preponderante, ma non si esclude l’affluenza
dalle vicine terre da Piedimonte a Faicchio, ed anche da più lontano. Lo fa
pensare la costituzione del decreto “Cum dicta die circuì circa per vigenti
quatuor miliaria nullum aliud forum sive mercatum celebratur …”.
Dunque l’interesse ha accomunato barone e vassalli
per una manifestazione che provocherà un afflusso maggiore di merci provenienti
dal Telesino e dal Pedemontano, la zona centrale del Matese e del Medio
Volturno. E provocherà di riflesso una valorizzazione maggiore del prodotto locale,
cui si è ugualmente interessati. Quanto doveva esser fiorente la pastorizia in
alto si può vedere dal fatto che il borgo di Caselle, in altro presso il
castello, era in origine formato di soli allevatori delle greggi baronali, e
l’agricoltura nei piccoli centri collinari di Calvisi, Croscia, Curti, l’Auduni
e Gioia – Johya – anche se non certamente progredita, era la vita della
sempre più numerosa popolazione contadina, proprietaria o beneficiaria di
piccoli pezzi di terreno, e riunita in gruppi di casette presso le piccole
pievi.
Dal Dizionario geografico ragionato del Regno di
Napoli del Giustiniani, al vocabolo Gioia o Gioya in Terra di Lavoro, vol. 5,
pag. 84 si ricava: “L’industria degli abitanti è la sola agricoltura e il
trasporto delle loro soprabbondanti derrate. La tassa del 1532 fu di fuochi 109
…”.
Gioia divenuta nel 1643 signoria dei Gaetani di
Laurenzana signori (poi principi) di Piedimonte, si chiamò da quel tempo Gioia
Laurenzana, e dal 1862 Sannitica.
DON PETRUS de Toledo marchio
villefranche cesaream et Catholicarum Maiestatum in presenti regno Vicerex
locumtenens et capitaneus generalis etc. Universis et singulis presentium
seriem inspecturis tam presentibus quam futuris. Ut ementes et vendentes pariter
persepe conveniant parandum forum moralis persuasit quo mercatoribus et aliis
apta comoditas adveniat : Exposito itaque nobis pro parte magnifici J. v.
d. Gabrielis Baronis Presidentis regie camere summarie at utilis domini terre
yoyae provintie terre laboris ac universitatis et hominum predicte terre
regiorum fidelium dilectorum quemadmodum cupiunt a nobis liberam licentiam et
plenariam facultatem obtinere pro
beneficio ipsorum exponentium ac mercatorum et aliorum in terra predicta
venientium et confluentium faciendi, ed exercendi in terra predicta forum sive
mercatum semel in adomada videlicet in die mercurij cuiuslibet adomade in quo
quidem foro sive mercato possint singuli venientes conveniri ad emendum et
vendendum, cum omnibus prerogativis aliis foris sive mercatis edomadalibus
concedi solitis et consuetis: Cum dicta die circuì circa per viginti quatuor
miliaria nullum aliud forum sive mercatum celebratur:Nos citra tamen
prejudicium curie et vicinorum: Nos itaque supplicationibus predictis benigne
inclinati: tenore presentium de certa nostra scientia deliberate et consulto ac
gratia spetiali prefatarum Maiestatum nomine: cum deliberatione et adsistentia
regii collateralis consilii: jam dictis supplicantibus liberam licentiam et
plenariam facultatem et potestatem concedimus et impartimur quod ex nunc in
antea omni futuro tempore possint et valeant dicto die mercurij semel in
edomada in dicta terra celebrare et celebrari facere forum sive mercatum
prefatum cum omnibus prerogativis aliis foris sive mercatis edomadalibus
concedi solitis et consuetis: in quo die singuli conveniant et conveniri
possint ad emendum pariter et vendendum cum dicto die nullum aliud forum sive
mercatum circuì circa per viginti quatuor miliaria celebratur ut supra dictum
est absque tamen prejudicio curie et vicinorum. Et ut premissa illum quem volumus
debitum sortiantur effectum Mandamus Illustribus Spectabilibus nobilibus
egregiis viris magno huius regni Camerario eiusque locumtenenti presidentibus
et rationalibus regie camere sommarie Baronibus titulatis, et non titulatis,
gubernatoribus, capitaneis, magistris portulanis, Thesaurariis, syndicis, universatibus,
hominibus ac personis ac officialibus quibuscumque majoribus et minoribus,
quibusvis tutulo officio, digitate, et protestate fungentibus, ad quos seu quem
spectabit, et presentes pervenerint, et fuerint quomodolibet presentate tam
demanialibus quam baronum: presentibus et futuris seu eorum locumtenentibus et
substitutis, quatenus ex tunc in antea libere permictant in dicta terra dicto
die mercurij semel in edomada celebrari facere forum sive mercatum predictum
cum dictis prerogativis aliis foris edomadalibus concedi solitis citra tamen
preiudicium curie et vicinorum: et si opus fuerit prestent et prestari faciant
omne auxilium, consilium et favorem necessarium et oportunum: formaque et
tenore presentium per eos et unumquemque ipsorum diligenter actenta: Illam ad
unguem et inviolabiliter observent et observari faciant per quos decet, lustra
ipsarum seriem et tenorem: omni dubio et difficultate cessantibus; et
contrarium non faciant pro quanto gratiam prefatarum Mayestatum charam habent
et penam ducatorum mille cupiunt evitare. In quorum fidem presentes fieri
fecimus magno prefatarum Mayestatum pendenti sigillo munire: Datum in civitate
Nespoli die Xxma mensis Julii M°D°XXXbiiij:
PETRUS DE TOLEDO
Vidit
de Colle Regius, Vidit Camerarius Consiliarius generalis … sex qui unus
exemptus Salernitanus …
In Privilegiorum xxv … cxxviii.
Dominus bicerex locumtenens
generalis mandavit mihi Bernardino Martirano.
L. viceprotonotario. Augustinus locumtenens Magni Camerarij.
Valsus Sanchez generalis consiliarius.
Home
page Documenti
per la Storia dei Paesi del Medio Volturno
[1] Cfr. Quaderni di cultura del museo alitano n. 4: L’abbazia di S. Salvatore di Telese e n. 9: Il feudo ecclesiastico di Carattano.